Administracja

   Środowiskowy dom samopomocy, zwany dalej domem, jest jednostką organizacyjną pomocy społecznej pobytu dziennego o zasięgu lokalnym lub ponadlokalnym, prowadzoną przez publiczny lub niepubliczny podmiot pomocy społecznej. Dom jest ośrodkiem wsparcia dla osób z zaburzeniami psychicznymi. Dom jest ogniwem oparcia społecznego - zdefiniowanego przez art. 8 ust. 2 ustawy z dnia 19 sierpnia 1994r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U. Nr 111, poz. 535, z późń. zm.)- dla osób, które z powodu przewlekłej psychicznej choroby lub głębszej niepełnosprawności intelektualnej - upośledzenia umysłowego, (a dla osób z lekką niepełnosprawnością intelektualną tylko wówczas, gdy oprócz niepełnosprawności intelektualnej występują inne sprzężone zburzenia, zwłaszcza neurologiczne) mających poważne trudności w życiu codziennym, wymagających pomocy niezbędnej do życia w środowisku rodzinnym i/lub społecznym, której same te osoby, ani ich rodziny nie mogą zapewnić wykorzystując własne środki, możliwości i uprawnienia.

Z usług domu mogą korzystać osoby z zaburzeniami psychicznymi, w tym osoby:

• chore psychicznie (wykazujące zaburzenia psychotyczne),
• upośledzone umysłowo,
• wykazujące inne zakłócenia czynności psychicznych, które zgodnie ze stanem wiedzy medycznej zaliczane są do zaburzeń psychicznych

W wyjątkowych sytuacjach możliwe jest korzystanie z ofert domu przez inne osoby z zaburzeniami psychicznymi, jeśli osoby te wymagają wsparcia i rehabilitacji, bez których nie byłoby możliwe osiągnięcie przez te osoby samodzielności życiowej. Wyżej wymienione osoby korzystające ze wsparcia organizowanego w domu są określane jako uczestnicy zajęć.

Podstawowym zadaniem domu jest przede wszystkim podtrzymywanie i rozwijanie umiejętności osób uczestniczących w zajęciach w domu niezbędnych im do możliwie jak najbardziej samodzielnego życia.

Dom powinien być elementem realizowanej w powiecie strategii zapewnienia osobom z zaburzeniami psychicznymi oparcia społecznego pozwalającego im na zaspokojenie ich podstawowych potrzeb życiowych, usamodzielnianie i integrację społeczną rozumianą jako przywrócenie możliwości pełnienia powszechnie dostępnych w danej społeczności ról społecznych.

   W odniesieniu do ochrony i pomocy osobom z zaburzeniami psychicznymi polityka państwa opiera się na dwóch zasadniczych aktach prawnych. Są to:

• Ustawa z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego
• Ustawa z dnia 18 lutego 2004 r. o pomocy społecznej.

   Uznając, że zdrowie psychiczne jest fundamentalnym dobrem osobistym człowieka, a ochrona praw osób z zaburzeniami psychicznymi należy do obowiązków państwa, przepisy Ustawy o ochronie zdrowia psychicznego stanowią między innymi:

art.1.1. Ochronę zdrowia psychicznego zapewniają organy administracji rządowej i samorządowej oraz instytucje do tego powołane.

art.2.2. Ochrona zdrowia psychicznego polega w szczególności na:

• zapewnieniu osobom z zaburzeniami psychicznymi wielostronnej i powszechnie dostępnej opieki zdrowotnej oraz innych form opieki i pomocy niezbędnych do życia w środowisku rodzinnym i społecznym.

art.6. Wojewoda zgodnie z potrzebami wynikającymi w szczególności z liczby i struktury społecznej ludności województwa:

• tworzy i prowadzi zakłady psychiatrycznej opieki zdrowotnej
• organizuje usługi i domy pomocy społecznej dostosowane do szczególnych potrzeb osób z zaburzeniami psychicznymi.

art.7.1. Dla dzieci i młodzieży upośledzonych umysłowo bez względu na stopień upośledzenia organizuje się naukę i zajęcia rewalidacyjno - wychowawcze, w szczególności w przedszkolach, szkołach, placówkach opiekuńczo -wychowawczych, ośrodkach rehabilitacyjno - wychowawczych, w domach pomocy społecznej i zakładach opieki zdrowotnej, a także w domu rodzinnym.

art.7.2.Dla osób, o których mowa w ust. 1 organizuje się również rehabilitację leczniczą, zawodową i społeczną. Rehabilitacja i zajęcia rewalidacyjno - wychowawcze są bezpłatne. Opieka niezbędna do prowadzenia rehabilitacji i zajęć rewalidacyjno - wychowawczych wchodzi w zakres tych czynności.

art.8.1. Jednostki organizacyjne i inne podmioty działające na podstawie ustawy o pomocy społecznej, zwane dalej organami do spraw pomocy społecznej, w porozumieniu z zakładami psychiatrycznej opieki zdrowotnej organizują na obszarze swojego działania oparcie społeczne dla osób, które z powodu choroby psychicznej lub upośledzenia umysłowego mają poważne trudności w życiu codziennym, zwłaszcza w kształtowaniu swoich stosunków z otoczeniem, w zakresie zatrudnienia oraz w sprawach bytowych [Ustawa...,1994]

   Oparcie społeczne w rozumieniu Ustawy o ochronie zdrowia psychicznego polega na:

• "podtrzymywaniu i rozwijaniu umiejętności niezbędnych do samodzielnego życia,
• organizowaniu w środowisku społecznym pomocy ze strony rodziny, innych osób, grup, organizacji społecznych i instytucji,
• udzielaniu pomocy finansowej rzeczowej oraz innych świadczeń na zasadach określonych w ustawie o pomocy społecznej.

art.9. Usługi opiekuńcze powinny być dostosowane do szczególnych potrzeb osób z zaburzeniami psychicznymi. Pomoc mieszkaniowa, jako forma usługi opiekuńczej może polegać między innymi na udostępnieniu miejsca w środowiskowym domu samopomocy" [Ustawa...,1994].

   Z konieczności przedstawiono tu tylko część uregulowań prawnych zawartych w Ustawie o ochronie zdrowia psychicznego. Obok nich zawiera ona również przepisy dotyczące:

• badania, leczenia, rehabilitacji oraz opieki i pomocy
• postępowania leczniczego
• postępowania przed sądem opiekuńczym
• ochrony tajemnicy oraz przepisy karne.

   Drugą, równie ważną ustawą regulującą ochronę i pomoc osobom niepełnosprawnym psychicznie jest Ustawa o pomocy społecznej. Obydwie ustawy wzajemnie się uzupełniają, co przejawiało się już w trakcie analizowania Ustawy o ochronie zdrowia psychicznego.

"Pomoc społeczna jest instytucją polityki społecznej państwa mającą na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych, których nie są one w stanie pokonać wykorzystując własne środki, możliwości i uprawnienia" [Ustawa...2004].

   Jak z powyższej definicji wynika, zakres działania pomocy społecznej jest bardzo szeroki. W odróżnieniu od poprzednio omawianej ustawy, Ustawa o pomocy społecznej znacznie wykracza poza problem niepełnosprawności. Ustawa o pomocy społecznej z dnia 18.02.2004 r. jest podstawowym aktem prawnym normującym zakres działań pomocy społecznej jako instytucji polityki społecznej państwa. Określa kompetencje organów administracji publicznej. Obowiązek wykonywania zadań pomocy społecznej spoczywa na odpowiednich organach wszystkich stopni samorządu terytorialnego oraz na administracji rządowej. Ustawa wskazuje kto uprawniony jest do otrzymywania świadczeń, reguluje zasady ich przyznawania i odpłatności, mówi też o organizacji pomocy społecznej, w tym o roli i randze pracowników socjalnych.

   Z Ustawą o pomocy społecznej koresponduje wiele aktów wykonawczych, wydanych na podstawie tej ustawy, oraz rozporządzenia Rady Ministrów stanowiące podstawę pomocy udzielanej przez placówki pomocy społecznej.

   Przytaczam poniżej przepisy wykonawcze, które dotyczą niesienia pomocy i wsparcia osobom niepełnosprawnym psychicznie. Odzwierciedlają one zakres działań, które reguluje Ustawa o pomocy społecznej [Staręga - Piasek, 1997, nr 4]

• "Rozporządzenie Rady Ministrów z dn. 18.05.1989 r.: o uprawnieniach do wcześniejszej emerytury pracowników opiekujących się dziećmi wymagającymi stałej opieki.
• Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dn. 22.02.1955 r.: w sprawie kontroli przestrzegania praw osób z zaburzeniami psychicznymi przebywających w szpitalach psychiatrycznych i domach pomocy społecznej.
• Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dn. 25.02.1995 r.: w sprawie stanów zdrowia, ze względu na które przysługuje zasiłek pielęgnacyjny dziecku w wieku do 16 lat.
• Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dn. 23.08.1995 r.: w sprawie sposobu stosowania przymusu bezpośredniego.
• Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dn. 31.07.1995 r.: w sprawie szczegółowego sposobu działania w sprawach przyjęcia do domu pomocy społecznej oraz wypisywania z domu pomocy społecznej osób, osoby chorej psychicznie i upośledzonej umysłowo.
• Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dn. 11.12.1995 r.: w sprawie psychiatrycznych świadczeń zdrowotnych w domach pomocy społecznej i środowiskowych domach samopomocy.
• Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dn. 18.12.1996 r.: w sprawie specjalistycznych usług opiekuńczych oraz kwalifikacji osób świadczących takie usługi dla osób z zaburzeniami psychicznymi, zasad i trybu ustalania i pobierania opłat za te usługi.
• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dn. 30.01.1997 r.: w sprawie zasad organizowania zajęć rewalidacyjno-wychowawczych dla dzieci i młodzieży upośledzonych w stopniu głębokim.
• Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dn. 24.07.1997 r.: w sprawie przeprowadzania wywiadu rodzinnego, rodzaju dokumentów wymaganych do przyznania renty socjalnej."